Morze Bałtyckie jest akwenem o powierzchni 415 tys. km2 i niewielkiej w porównaniu z innymi obszarami morskimi i oceanicznymi głębokości – średnio 52 m (najniższym punktem jest Głębia Landsort w Basenie Gotlandzkim – 459 m). To jedno z najmłodszych mórz Oceanu Atlantyckiego. Zasolenie w jego centralnych obszarach kształtuje się na poziomie 6-8 promili. Dla porównania wody Oceanu Atlantyckiego charakteryzują się średnim zasoleniem na poziomie 35 promili. Dlatego bardzo istotne znaczenie dla prawidłowego rozwoju życia w Morzu Bałtyckim ma dopływ silnie zasolonych i dobrze natlenionych wód oceanicznych poprzez wąskie Cieśniny Duńskie.
Bałtyk jest często określany jako „Morze Śródziemne Europy Północnej”, gdyż należy do grupy mórz półzamkniętych i ma naturalne połączenia ze Wszechoceanem tylko poprzez wąski system cieśnin: Sund, Morze Bełtów, Kattegat i Skagerrak. To sprawia, że Morze Bałtyckie jest bardzo podatne na gromadzenie się zanieczyszczeń. Odświeżenie całej objętości wody w Bałtyku zajmuje ponad 30 lat.
Czy możesz sobie wyobrazić, że Morze Bałtyckie łapie oddech tylko dwa razy w ciągu Twojego życia?
Siedem największych rzek zasila połowę obszaru dorzecza Bałtyku. W ich zlewniach mieszka blisko 55 milionów ludzi, co oznacza, że presja antropogeniczna jest duża. Zgodnie
z raportem Komisji Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku HELCOM, największy ładunek azotu i fosforu niesiony jest siedmioma głównymi rzekami do Bałtyku.
Niemal jedna czwarta azotu i niemal połowa fosforu trafiających do Bałtyku pochodzą z Polski,
której obszar w 99,7% leży w dorzeczu tego morza. Dwie główne rzeki w Polsce – Wisła i Odra działają jak kanały transportujące, które zbierają substancje biogenne z lądu i transportują je do morza. Wciąż wzrastające spożycie mięsa wynikające z wzrostu liczby ludności i bogacenia się społeczeństwa napędza produkcje rolną co w konsekwencji powoduje wzrost ilości trafiających do Bałtyku substancji biogennych.
Nadmiar azotu i fosforu z rolnictwa, detergentów i odchodów zwierzęcych powoduje eutrofizację Bałtyku. Glony masowo zakwitają, obumierają i opadając na dno zużywają tlen. Powstają martwe strefy, gdzie życie zamiera. W ciągu 115 lat ich powierzchnia wzrosła 10-krotnie i zajmuje 17% morza (ICES CIEM 2020). Obecnie sytuacja jest gorsza niż kiedykolwiek.
Chociaż może nie wszyscy słyszeli o terminie eutrofizacji, z pewnością każdy widział jego efekt: masowe zakwity glonów, które nadają Morzu Bałtyckiemu jego sławny zielony i mętny odcień, zmniejszając widoczność przy klaustrofobicznych nurkowaniach lub zakazując jaskrawymi znakami wejście do wody. W realiach ponad 20% Morza Bałtyckiego nie ma tlenu niezbędnego do podtrzymania życia i jest to najwyższy rekord od lat 60-tych. Aby spojrzeć na to z innej perspektywy, przenieśmy to na ląd. Na lądzie oznaczałoby to, że jadąc
z Warszawy do Brukseli, nie widzielibyśmy nic poza martwym, śmierdzącym błotem.
Inną wyjątkową cechą tego morza jest to, że jest to również jeden z największych na świecie zbiorników słonawej wody, składający się z mieszanki słonej wody z Morza Północnego
i słodkiej wody z głębi lądu.
Ze względu na te unikalne cechy, ekosystemy Morza Bałtyckiego są tak zwanymi ekosystemami prostymi. Oznacza to, że istnieje tylko ograniczona liczba gatunków, która jest w stanie
w takim akwenie żyć. Jeśli gatunek ten zniknie, może to spowodować nieodwracalne szkody dla całego systemu, ponieważ może nie być innych gatunków o takich samych wymaganiach ekologicznych.
Morze Bałtyckie jest domem dla wielu cennych gatunków morskich, w tym:
- Foki bałtyckie: Te piękne ssaki są zagrożone wyginięciem z powodu zanieczyszczeń, przełowienia i utraty siedlisk.
- Morświny: Te małe walenie są również zagrożone wyginięciem z powodu tych samych czynników.
- Dorsz: Ta popularna ryba drapieżna jest ważnym gatunkiem handlowym, ale jej populacja gwałtownie spadła w wyniku przełowienia.
- Łosoś: Ten cenny gatunek ryby jest również zagrożony wyginięciem z powodu przełowienia i degradacji siedlisk.
Morze Bałtyckie jest również ważnym miejscem dla wielu gatunków ptaków, w tym:
- Orły bieliki: Te majestatyczne ptaki drapieżne są symbolem Morza Bałtyckiego.
- Kormorany: Te duże ptaki wodne są często spotykane na wybrzeżach i wyspach Morza Bałtyckiego.
- Mewy: Te ptaki morskie są powszechne na całym Morzu Bałtyckim.
Podsumowywując, najważniejszymi zagrożeniami dla Bałtyku są:
Zanieczyszczenia:
- Nadmiar azotu i fosforu z rolnictwa, detergentów i odchodów zwierzęcych prowadzi do eutrofizacji Bałtyku.
- Zanieczyszczenia ropopochodne i chemiczne z transportu i przemysłu zatruwają wody morza.
- Śmieci i plastik dryfują w Bałtyku, zanieczyszczając jego ekosystem.
Przełowienie:
- Obecnie w Bałtyku łowi się rocznie blisko 500 tysięcy ton ryb. Komercyjne połowy obejmują jedynie kilka gatunków ryb, głównie szproty, śledzie i stornie (te trzy gatunki stanowią ponad 95% wszystkich połowów na Morzu Bałtyckim).
Zmiany klimatu:
- Wzrost temperatury wody negatywnie wpływa na organizmy morskie.
- Wzrost poziomu morza powoduje erozję wybrzeży i zalewanie terenów nadmorskich.
- Zmiany zasolenia mogą prowadzić do wymierania gatunków nieprzystosowanych do nowych warunków.
Inne zagrożenia:
- Inwazyjne gatunki obce mogą wypierać rodzime gatunki i zaburzać równowagę ekosystemu.
- Hałas podwodny generowany przez transport morski i działalność człowieka.
- Wraki statków i zalegająca na dnie morza broń chemiczna stanowią potencjalne zagrożenie dla środowiska.
Oto kilka rzeczy, które możesz zrobić, aby pomóc chronić Morze Bałtyckie:
- Ogranicz zużycie plastiku: Plastik jest jednym z głównych źródeł zanieczyszczeń morskich.
- Kupuj mądrze: Wybieraj ryby i owoce morza pochodzące z zrównoważonych połowów np. z znakiem MSC lub ASC (więcej pod linkiem: https://www.msc.org/pl/co-ty-mozesz-zrobic/wybieraj-produkty-MSC)
- Wspieraj organizacje, które działają na rzecz ochrony Morza Bałtyckiego:
- https://www.msc.org/pl
- https://www.wwf.pl/zaangazuj-sie/blekitny-patrol
- https://fundacjamare.pl/
- https://www.ccb.se/
- https://helcom.fi/
- https://savebaltic.eu/
Morze Bałtyckie jest pięknym i cennym ekosystemem. Musimy działać teraz, aby je chronić dla przyszłych pokoleń.